آیا BMI شاخص خوبی برای بررسی سطح سلامتی شما است؟

شاخص توده بدنی یا BMI یک ابزار استاندارد برای بررسی وضعیت وزن و سلامتی افراد است. گرچه BMI برای سال ها برای اندازه گیری وضعیت سلامتی افراد مورد استفاده قرار میگرفته است اما به دلایل ساده ای میتوان ایرادات بزرگی به این ابزار وارد کرد. در واقع بسیاری از افراد معتقدند که BMI دیگر قدیمی شده و کارایی خود را بخصوص در ورزشکاران و در برخی وضعیت های پزشکی از دست داده است. اما با این حال به خاطر ساده بودن آن کماکان مورد استفاده قرار میگیرد.
در این مقاله به طور کامل در مورد شاخص توده بدنی یا همان BMI صحبت خواهیم کرد و به بررسی کامل آن میپردازیم.

BMI از ابتدای کلمات Body Mass Index گرفته شده که به معنای شاخص توده بدنی است، این شاخص برای اولین بار در سال ۱۸۳۲ توسط یک ریاضی دان بلژیکی ارائه شد.
او شاخص BMI را برای بررسی میزان اضافه وزن و چاقی در جمعیت آن کشور برای کمک به دولتمردان برای اختصاصی بودجه های بهداشتی ارائه کرد.
جالب است که بدانید او بیان کرد که این شاخص برای بررسی میزان سلامت یک فرد نباید مورد استفاده قرار بگیرد و کارایی این شاخص در جمعیت های زیاد مشخص میشود، اما با این حال BMI امروزه به شاخصی تبدیل شده که برای اندازه گیری سلامت فردی هم مورد استفاده قرار میگیرد.
BMI از یک فرمول ساده که از تقسیم وزن (به کیلوگرم) بر مجذور قد (به متر) به دست می آید. شما میتوانید BMI خود را در اینجا به صورت آنلاین محاسبه کنید.

پس از اندازه گیری BMI باید آن را با شاخص های استاندارد مقایسه کنید و ببینید در کدام گروه از افراد قرار دارید. در جدول زیر میتوانید مقادیر مختلف BMI و وضعیتی که در آن قرار دارید را ببینید:

بر اساس شاخص BMI اگر شما در محدوده نرمال نیستید باید به فکر تغییر سبک زندگی خود باشید تا وزن خود را به محدوده نرمال برسانید.
گرچه BMI میتواند از نظر وزن میزان سلامت شما را بیان کند اما فاکتور های مختلف مثل سن، جنس، میزان عضلات، چگالی استخوان ها و… در این شاخص در نظر گرفته نشده است.

باید به این نکته توجه کنید که بازه مناسب BMI برای سنین زیر ۱۸ سال در مقایسه با بزرگسالان بالای ۱۸ سال متفاوت است و برای تعیین بازه مناسب از نمودار آن برای تعیین وضعیت جسمی کودک و نوجوان استفاده کرد.

گرچه BMI شاخص بسیار دقیقی برای اندازه گیری وضعیت سلامت یک فرد به شمار نمیرود اما مطالعات زیادی بیان میکنند که که خطر  بروز بیماری های مزمن و مرگ در افرادی که BMI کمتر از ۱۸.۵ یا بیشتر از ۳۰ دارند بسیار بیشتر است.
در یک مطالعه بسیار بزرگ که در طی ۳۰ سال بر روی مرگ افراد صورت گرفت مشاهده شد خطر مرگ در افرادی که BMI بالاتر از ۳۰ دارند در حدود ۱.۷ تا ۲.۵ برابر بیشتر از افرادی بود که BMI نرمال داشتند، از طرفی دیگر افراد با BMI بالاتر از ۳۰ در حدود ۲۰% احتمال ابتلا به بیماری های قلبی عروقی در آنها افزایش پیدا میکند.
از طرف دیگر افرادی هم که خیلی لاغر هستند و BMI کمتر از ۱۸.۵ دارند در حدود ۷ سال کمتر از افراد با شاخص توده بدنی نرمال زندگی میکنند.
از آنجا که شاخص توده بدنی افراد با احتمال ابتلای آنها با بیماری های مزمن در ارتباط است بیشتر پزشکان از این شاخص برای بررسی وضعیت سلامت افراد استفاده میکنند، البته از ابزار های تشخیصی دیگری نیز برای بررسی وضعیت سلامت افراد در کنار BMI مورد استفاده میکنند.

علی رغم مطالعات گسترده بر روی BMI و بررسی این مسئله که افراد لاغر و چاق با افزایش خطر مرگ و میر رو به رو هستند، استفاده از BMI نقایص و مشکلاتی را به همراه دارد. از جمله این نقایص شامل موارد زیر است:

سایر فاکتور های سلامت را در نظر نمیگیرد

BMI فقط به شما در مورد اینکه فرد چاق است یا لاغر پاسخ میدهد و سایر فاکتور های موثر بر سلامتی از جمله سن، جنس، ژنتیک، سبک زندگی، داروهای مصرفی، سابقه پزشکی و… در آن تاثیر گذار نیستند.
اتکا کردن بر BMI میتواند باعث شود شما از سایر فاکتور های موثر بر سلامتی مثل کلسترول خون، قند خون، ضربان قلب، فشار خون، میزان سطح فاکتور های التهابی بدن، میزان هورمون های مختلف و… را نادیده بگیرید.
مسئله دیگری که در مورد BMI مطرح است این مسئله است که ترکیب بدن مرد ها با زن ها متفاوت است و در مردان میزان عضلات بیشتری وجود دارد در نتیجه وزن آنها سنگین تر است، در صورتی که در BMI روش اندازه گیری برای هر دو جنس یکسان است و تفاوتی بین دو جنس قائل نیست.
علاوه بر این با افزایش سن میزان توده چربی در بدن افراد افزایش پیدا کرده و مقدار عضلات کمتر میشوند، با این حال اندازه گیری BMI در سنین مختلف یکسان است. مطالعات نشان میدهند که افراد سالمند با BMI بین ۲۳ تا ۲۹.۹ کمتر در معرض خطر مرگ قرار دارند و در واقع BMI بالاتر از نرمال برای آنها بهتر است.
در نهایت با اینکه استفاده از BMI بسیار راحت است اما فاکتور های مختلف دیگر که بر روی سلامتی اثر گذارند مثل سلامت ذهنی و روانی، سبک زندگی، محیط زندگی و… را در نظر نمیگیرد و نباید به تنهایی برای تعیین وضعیت سلامت فرد مورد استفاده قرار گیرد.

ترکیب بدن روی آن تاثیر گذار نیست

یکی دیگر از مشکلات دیگر BMI این مسئله است که بین ترکیبات مختلف بدن تمایزی قائل نمیشود، در واقع تصور کنید که یک کیلوگرم چربی را با یک کیلوگرم عضله یکسان میبیند، از آنجا که چگالی عضله بیشتر از چربی است در نتیجه ممکن است فردی عضلات بیشتری داشته باشد و در نتیجه وزن سنگین تری هم داشته باشد. بنابر این BMI آن بیشتر میشود در حالی که سطح سلامتی او همچنان مناسب است.
به طور مثال زمانی که BMI یک شخص عادی بر روی عدد ۲۹ قرار بگیرد ما میگوییم که او دارای اضافه وزن است، اما در ورزشکاران و بخصوص بدنسازان حتی ممکن است BMI بالاتر از این را هم در محدوده اضافه وزن قرار ندهیم. دو شخص با وزن یکسان و ظاهری کاملا متفاوت.
اگر ما تنها BMI را مورد نظر قرار دهیم ممکن است در تشخیص چاق و لاغر بودن افراد دچار اشتباه شویم، بنابر این مهم است که در زمان بررسی وضعیت BMI به میزان عضلات فرد هم توجه نماییم.

توزیع چربی در بدن را اندازه گیری نمیکند

ما میدانیم که BMI بالاتر از ۳۰ با افزایش خطر مرگ و میر همراه است، اما محل تجمع این چربی های اضافی در بدن تاثیر بیشتری نسبت به BMI بر روی سلامتی ما میگذارد.
در واقع چربی ها میتوانند در ناحیه شکم و پهلو تجمع کنند و باعث ایجاد چاقی سیبی شکل شوند و یا در ناحیه ران و باسن تجمع کرده و چاقی گلابی شکل را ایجاد کنند. در فرم چاقی سیبی شکل میزان خطر ابتلا به بیماری های مزمن بسیار بیشتر از فرم گلابی شکل است.
بنابر در دو فرد با وزن و BMI یکسان ممکن است ما دو فرم بدنی داشته باشیم که محل تجمع چربی ها در آن دو نفر متفاوت باشد و از این حیث میزان خطر مرگ در آنها نیز متفاوت است در حالیکه BMI نمیتواند نوع پراکندگی چربی در بدن را تعیین کند.

بر روی همه مردم قابل استناد نیست

یکی دیگر از مشکلات BMI این مسئله است که قابل استناد بر روی همه افراد به طور یکسان نیست، در واقع مطالعات مختلف نشان داده اند که مقدار مناسب BMI در مردمان جنوب شرق آسیا با سایر افراد دنیا متفاوت است، این مسئله در مورد نژاد سیاهپوستان آفریقا نیز صدق میکند و مقدار BMI مناسب برای آنها با مقداری که سازمان جهانی بهداشت WHO تعیین کرده متفاوت است.
بنابر این میتوان نتیجه گرفت که BMI را نمیتوان برای همه افراد به طور یکسان مورد استفاده قرار داد.

سوالی که در اینجا برای افراد پیش می آید این مسئله است که چه جایگزین هایی را برای BMI پیشنهاد میدهیم؟ در ادامه جایگزین های مناسب BMI را برای شما بیان میکنیم که به همراه BMI میتوانند ابزار های مناسبی برای تعیین سطح سلامت افراد باشند.

با وجود نقایص زیاد BMI این شاخص کماکان به عنوان اولین شاخص سلامتی مورد استفاده قرار میگیرد و این بخاطر راحتی در استفاده، ارزان بودن و در دسترس بودن آن است.
با این حال شاخص های بهتری نسبت به BMI برای سنجیدن میزان سلامت افراد وجود دارد که البته هرکدام دارای نقاط قوت و ضعف خاص خود هستند. در ادامه به چند ابزار دیگر برای بررسی وضعیت سلامت اشاره میکنیم:

محیط دور کمر

محیط دور کمر یکی از ابزار های مهم برای سنجیدن میزان سلامتی افراد است، دور کمر بیشتر از ۸۵ سانتی متر در خانم ها و بیشتر از ۱۰۱ سانتی متر در آقایان نشانگر بالا بودن میزان چربی شکمی و احشایی در این افراد است و با بروز بیشتر بیماری های مزمن و بیماری های قلبی عروقی در ارتباط است.

نقاط قوت:
اندازه گیری آن بسیار آسان است و تنها به یک متر خیاطی نیاز دارد.

نقاط ضعف:
نوع استیل بدنی در این شاخص در نظر گرفته نمیشود و نوع استخوان بدنی افراد هم نادیده گرفته میشود.

دور کمر به دور باسن

در این روش محیط دور کمر یا شکم را اندازه گرفته و بر محیط دور باسن تقسیم میکنیم، اگر این عدد کمتر از ۰.۸ در خانم ها و کمتر از ۰.۹۵ در آقایان بود نشانگر این است که در وضعیت سلامتی خوبی قرار دارد و اگر این عدد بیشتر از مقدار گفته شده بود بیانگر این مسئله است که چربی شکم زیادی در فرد وجود دارد و احتمال ابتلا به بیماری های قلبی عروقی و سایر بیماری های مزمن در این فرد بیشتر است.

نقاط قوت:
اندازه گیری و محاسبه آن آسان است.

نقاط ضعف:
کماکان نوع استخوان بندی و تیپ بدنی (گلابی شکل یا سیب شکل) را در نظر نمیگیرد.

درصد چربی بدن

درصد چربی بدن در واقع میزان چربی است که در بدن شما وجود دارد.

نقاط قوت:
♦ بین بافت چربی و بافت بدون چربی بدن شما تمایز قائل میشود.
♦ نسبت به BMI قابل استناد تر است و بهتر میتوان در مورد سلامتی فرد نظر داد.

نقاط ضعف:
♦ احتمال خطا در ابزار های اندازه گیری آن مثل اندازه گیری چین پوستی، BIA و سایر ابزار های اندازه گیری آن وجود دارد.
♦ به ابزار های نسبتا گران برای اندازه گیری درصد چربی بدن مورد نیاز است.

تست های آزمایشگاهی

در تست های آزمایشگاهی فاکتور های مختلف خونی و حیاتی مثل چربی خون، فشار خون، قند خون، میزان التهاب بدن و… اندازه گیری میشود.

نقاط قوت:
انواع فاکتور های مختلفی که بر روی سلامتی فرد اثر دارند اندازه گیری میشود و تنها به میزان چربی و سایز فرد توجه نمیشود.

نقاط ضعف:
در بیشتر مواقع یک فاکتور آزمایشگاهی به تنهایی نمیتواند برای تشخیص یک بیماری مورد استفاده قرار بگیرد.

با وجود مفید بودن این ابزار های اندازه گیری بسیار مهم است که پزشک تنها به یکی از این ابزار ها اکتفا نکرده و از ابزار های مختلفی برای تشخیص وضعیت سلامت فرد بهره ببرد.
به طور مثال باید ابتدا BMI و نسبت دو شکم به دور باسن اندازه گیری شود و با توجه به نتایج آزمایش های خونی نسبت به تائید وضعیت سلامتی فرد اظهار نظر شود. علاوه بر این وضعیت روانی و ذهنی مریض هم در مورد افراد مورد بررسی قرار گیرد.

BMI یکی از رایج ترین ابزار ها برای اندازه گیری چاقی و لاغری و میزان سلامت بدن است.
مطالعات نشان میدهند که خطر بیماری های مزمن مختلف مثل دیابت، بیماری های قلبی عروقی و… در BMI نرمال کمتر از BMI زیر ۱۸.۵ و بالای ۳۰ است.
با این حال این شاخص مشکلات و نواقصی دارد از جمله اینکه سن، جنس، نوع تیپ بدنی، وضعیت سابقه پزشکی و سایر فاکتور های موثر بر سلامت را در نظر نمیگیرد.
بنابر این بهتر است از سایر شاخص های تن سنجی برای بررسی وضعیت سلامت بدن استفاده کرد، از جمله بهترین شاخص ها میتوان به اندازه دور کمر، دور باسن، تعیین درصد چربی بدن و انجام آزمایش های بیوشیمیایی اشاره کرد.
گرچه BMI ابزار خوبی به نظر می آید اما به تنهایی نباید در نظر گرفته شود و سایر فاکتور های موثر بر آن نیز باید در نظر گرفته شود.